رهپویان راه حق

تولد نور

آغاز ماه ذی قعده برای حضرت کاظم و حضرت رضا علیهماالسلام و دودمان نبوت، پیام آور شادی و پایان یک انتظار طولانی بود؛ زیرا حضرت نجمه علیهاالسلام، فرزندی جز حضرت رضا علیه السلام نداشت و مدت ها پس از ایشان نیز صاحب فرزندی نشد. حضرت رضا علیه السلام در سال 148 ه . ق و حضرت معصومه علیهاالسلام در سال 173، یعنی با 25 سال فاصله متولد شدند. امام صادق علیه السلام نیز به ولادت چنین بانویی بشارت داده بود. روزی که حضرت معصومه علیهاالسلام دیده به جهان گشود، برای حضرت نجمه علیهاالسلام و حضرت رضا علیه السلام و پدر بزرگوارشان، روز شادی و سرور وصف ناپذیری بود؛ زیرا دختری از آسمان ولایت و امامت، طلوع کرده بود که قلب ها را جلا می داد، چشم ها را روشن می کرد و سبب گرمی کانون مقدس اهل بیت علیهم السلام می شد.

حضرت معصومه علیهاالسلام در روز اول ماه ذی قعده سال 173 ه- . ق، در مدینه چشم به جهان گشود.

محدث گران قدر مرحوم آیت اللّه شیخ علی نمازی (وفات یافته در دوم ذی حجه سال 1405 ه- . ق که مرقدش در یکی از حجره های صحن رضوی در کنار بارگاه ملکوتی امام رضا علیه السلام قرار دارد) در کتاب پربار مستدرک سفینه البحار (که ده جلد است) در جلد هشتم چنین می نویسد: «فاطِمَهُ الْمَعْصُومَهُ الْمَوْلُودَهُ فِی غُرَّهِ ذِی الْقَعْدَهِ سَنَهَ 173؛ فاطمه معصومه علیهاالسلام در آغاز ماه ذی قعده سال 173، دیده به جهان گشود».(علی نمازی، مستدرک سفینه البحار، ج 8، ص 257)

مرحوم فیض در کتاب انجم فروزان و گنجینه آثار قم از کتاب لواقح الانوار فی طبقات الأخیار (تألیف عبدالوهاب شعرانی شافعی وفات یافته در سال 937 ه- . ق) و کتاب نزهه الابرار فی نسب اولاد الائمّه الاطهار (تألیف سید موسی برزنجی شافعی مدنی) چنین نقل می کند:

حضرت فاطمه (معصومه) دختر امام کاظم علیه السلام در مدینه منوره، در آغاز ماه ذی قعده سال 183 ه- . ق دیده به جهان گشود و در دهم ماه ربیع الثانی سال 201 در قم وفات یافت.(فیض کاشانی، انجم فروزان، ص 58؛ گنجینه آثار قم، ج 1، ص 386. فیض در کتاب گنجینه آثار قم مدعی است که حجت الاسلام شیخ جواد مجتهد، در سفر حج، در کتاب خانه مدینه طیبه، دو کتاب مذکور لواقح و نزهه را با زحمت یافته و این مطالب را از آن دو کتاب دیده است. مدارک دیگری نیز در مورد روز ولادت آن حضرت (در آغاز ذی قعده) در دست رس است، مانند: - عوالم العلوم، تألیف علاّمه بحرانی، ج 21، ص 328. - حیاه السّتّ، تألیف شیخ مهدی منصوری، ص 10. - فاطمه بنت الامام موسی الکاظم علیه السلام، تألیف محمد هادی امینی (فرزند علامه امینی صاحب الغدیر) صص 5 و 21. - زندگانی حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، تألیف عماد زاده، ج 2، ص 375)

امام کاظم علیه السلام در 25 رجب سال 183 ه- . ق در زندان هارون در بغداد به شهادت رسید و کمترین مدت زندانش، چهار سال بود و در این مدت از خانواده اش که در مدینه ساکن بودند، دور بود. بنابراین، ممکن نیست ولادت حضرت معصومه علیهاالسلام در سال 183 رخ داده باشد.

ازاین رو، محقق کاوشگر، عمادزاده اصفهانی، بدون ابهام می نویسد: «حضرت معصومه علیهاالسلام در مدینه در ماه ذی قعده سال 173 متولد شد و در ربیع الثانی سال 201 (در قم) دیده از جهان فرو بست».(عمادزاده، زندگانی حضرت موسی بن جعفر علیه السلام، ج 2، ص 375)

نام گذاری

نام گذاری در شریعت اسلام اهمیت ویژه ای دارد. در روایات فراوانی، انتخاب نام نیکو از وظایف والدین شمرده شده است. رسول گرامی اسلام امر می فرمود افرادی که نام نکوهیده دارند، نامشان را تغییر دهند.(وسائل الشیعه، ج 21، ص 390) ائمه علیهم السلام به دلیل مقام و منزلت بسیار رفیعی که برای حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام قائل بودند، نامِ مقدس «فاطمه» را بسیار گرامی می داشتند؛ به گونه ای که وقتی امام صادق علیه السلام باخبر شدند که یکی از اصحابشان به نام «سکونی» اسم دخترش را «فاطمه» نهاده است، فرمود:

«آه، آه، آه» حالا که او را فاطمه نام نهادی، به او ناسزا نگو و او را کتک نزن.(فروغ کافی، ج 6، ص 48)

نگاهی گذرا به اسامی فرزندان ائمه علیهم السلام نشان می دهد که همه امامان یک یا چند دخترشان را «فاطمه» نامیده اند. حضرت علی علیه السلام که نام مادر و همسرش فاطمه بود یکی از دخترانش را نیز «فاطمه» نامیده اند.(ارشاد مفید، ج 1، ص 355) برخی از امامان بیش از یک دختر را «فاطمه» نام نهاده اند. از آن جمله، حضرت موسی بن جعفر علیه السلام حداقل نام دو تن از دخترانشان را «فاطمه» نهاد.(ارشاد شیخ مفید، ج 2، ص 244)

ابن جوزی، دانشمند معروف اهل تسنن در قرن هفتم، به هنگام شمارش فرزندان حضرت کاظم علیه السلام از چهار دختر آن حضرت به نام «فاطمه» یاد کرده است: فاطمه کبری؛ فاطمه وُسطی؛ فاطمه صغری و فاطمه اُخری(تذکره الخواص، ص 315)

علامه مجلسی نیز از «فواطم اربعه» یاد کرده است.(بحارالانوار، ج 48، ص 317) حضرت معصومه علیهاالسلام همان فاطمه کبری است که چون نگینی شهر قم را آراسته است. فاطمه صغری مشهور به «بی بی هیبت» در آذربایجان شوروی در جنوب «بادکوبه» مدفون است.(بحارالانوار، ج 48، ص 317) گفته می شود که «فاطمه وسطی» در اصفهان مدفون است و برخی تصور کرده اند که «زینبیه» موجود در اصفهان مربوط به ایشان است.(ارشاد، ج 2، ص 244) هر چند در مورد اینکه حضرت موسی بن جعفر علیه السلام دختری به نام

بنیاد پاک

حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام در محیطی پرورش یافت که پدر و مادر وفرزندان همه به فضایل اخلاقی آراسته بودند. عبادت و زهد، پارسایی و تقوا، راست گویی و بردباری، استقامت در برابر ناملایمات، بخشندگی و پاک دامنی و یاد خدا، از صفات تبار پیامبر بود. پدران این خاندان همه برگزیدگان و پیشوایان هدایت بودند و هر یک در انتخاب همسر و تربیت فرزند توجه کافی داشتند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله، خدیجه کبری را به همسری برگزید تا فرزندانی نیکو تربیت کند. او نخستین ایمان آورندگان به اسلام شد و شخصیت ملکوتی همچون حضرت فاطمه زهرا علیهاالسلام را پرورش داد. ائمه طاهرین علیهم السلامبه پیروی از رسول اکرم صلی الله علیه و آله در انتخاب همسر نهایت دقت را به عمل آوردند تا فرزندی که پس از آنها به امامت می رسد، از مادری پاک دامن و پارسا متولد شود. امام کاظم علیه السلام نیز از این اصل مستثنا نبود.

پدر 

پدر حضرت فاطمه معصومه علیهاالسلام، امام هفتم شیعیان حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است که او را ابوالحسن اول نیز می گویند. از القاب مشهور آن حضرت، کاظم، باب الحوایج و صالح است.

آن بزرگوار روز یک شنبه هفتم ماه صفر سال 128 ه . ق در روستای ابواء که میان مکه و مدینه قرار دارد، دیده به جهان گشود.

آن بزرگوار در سال 148 ه- . ق، زمان خلافت منصور به امامت رسید و در زمان خلافت مهدی عباسی و هادی عباسی نیز امام بود. وقتی که هارون الرشید به خلافت رسید، پس از پانزده سال، در زندان بغداد شهید شد.

تاریخ نویسان بر این باورند که آن بزرگوار در روز 25 رجب سال 183 ه- . ق از دنیا رفت.(منتهی الآمال، ج 2، صص 121 و 149)

هارون الرشید آن بزرگوار را در سال 179 ه- . ق در مدینه دستگیر کرد و به عراق آورد و از آن وقت تا آخر عمر در زندان به سر می برد.

مادر

آن گونه که از شواهد و قراین و بعضی از روایات(طبری، دلائل الامامه، چاپ منشورات رضی، ص 149) استفاده می شود، مادر حضرت معصومه علیهاالسلام همان مادر امام رضا علیه السلاماست. برای مادر حضرت رضا علیه السلام، نام های گوناگونی آورده اند، مانند: خیزران، امّ البنین، نجمه و… . چنین روایت کرده اند که پس از آنکه حضرت رضا علیه السلام از او متولد شد، به او «طاهره» گفتند.(ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، ج 4، ص 367)

حُمیده، مادر بزرگوار امام کاظم علیه السلامبانویی آگاه و محدثه بود و احادیثی را که از امام صادق علیه السلام و دیگران شنیده بود، همچون یک راوی مورد اعتماد برای مردم نقل می کرد. در واقع، ایشان یکی از استادان مجامع علمی بانوان در عصر امام صادق علیه السلاممحسوب می شد.

وی در حوزه آموزشی خویش با دختری از اهالی مغرب به نام «نجمه» آشنا شد. نجمه آموزش های دینی را از همسر امام صادق علیه السلام فرا می گرفت و نشانه های عقل و هشیاری و ایمان به خدا از رفتار و سیره عملی وی مشهود بود.

حُمیده می گوید: «روزی که نجمه به خانه ما راه یافت، پیامبر را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: «ای حُمیده، نجمه را به پسرت موسی علیه السلامببخش و همسر او کن. همانا به زودی، بهترین فرد روی زمین از او متولد می شود.» من به این دستور عمل کردم و نجمه را همسر فرزندم، کاظم علیه السلام ساختم و از او حضرت امام رضا علیه السلام به دنیا آمد».(اعلام الوری، ص 302.)

پس از گذشت سالیانی، وقتی فاطمه معصومه علیهاالسلام متولد شد، نجمه از شادی در پوست خود نمی گنجید؛ زیرا او، پس از افتخارِ مادری علی بن موسی الرضا علیه السلام اینک با ولادت فاطمه معصومه علیهاالسلام، افتخار و شرافتی افزون یافت. او هم مثل بسیاری از مردم مدینه، این بشارت امام صادق علیه السلام را شنیده بود که در خانه پسرش (موسی بن جعفر علیه السلام) دختری به نام فاطمه متولد خواهد شد که شیعیان با شفاعتش، به بهشت می روند.